Ý nghĩa và giá trị của tác phẩm văn học

1.  Khái niệm chung.

Nói đến ý nghĩa và giá trị của tác phẩm văn học là nói đến sự đánh giá, thẩm định các phương diện thuộc về nội dung tư tưởng tình cảm, nội dung nhận thức, nghệ thuật, sự chân thành của tình cảm….được thể hiện trong tác phẩm. Vấn đề đặt ra là những ý nghĩa và giá trị đó do đâu mà có ? Bởi vì có một thực tế là trước cùng một tác phẩm, người đọc nói chung và giới phê bình, nghiên cứu nói riêng có thể có những cảm nhận  và đánh giá không giống nhau, thậm chí trái ngược nhau? Tại sao có tác phẩm chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn ngủi so với cuộc đời của tác giả nhưng cũng có những tác phẩm tồn tại mãi mãi với thời gian? Trả lời những câu hỏi này một cách đầy đủ và đúng đắn đòi hỏi người nghiên cứu không chỉ hiểu được đặc trưng của lí luận sáng tác mà còn phải chú ý đến lí luận tiếp nhận, lí luận về cảm thụ văn học. Trong phần này, chúng tôi chỉ nêu lên một số nguyên nhân cơ bản dẫn đến việc lí giải, nhận định khác nhau về ý nghĩa và giá trị của tác phẩm văn học qua các giai đoạn phát triển của lịch sử nghiên cứu và phê bình văn học.

2. Những nguyên nhân tạo nên sự lí giải khác nhau về tác phẩm .

a. Nguyên nhân từ phía người đọc.

Tác phẩm văn học được sáng tác là để chiêm ngưỡng và thưởng thức, đảm nhiệm. Một tác phẩm chỉ sống sót với tư cách là một tác phẩm đích thực khi nó đến với người đọc. Người đọc ở đây là một khái niệm rất là to lớn, bao quát, phong phú, phức tạp … gồm có những những tầng lớp người khác nhau về giai cấp, dân tộc bản địa, trình độ văn hóa truyền thống, lứa tuổi, giới tính, kinh nghiệm tay nghề, năng khiếu sở trường, xúc cảm thẩm mĩ … với những động cơ và mục tiêu đọc tác phẩm khác nhau. Chính sự độc lạ này là một nguyên do quan trọng trong việc định giá tác phẩm văn học .
– Tính chủ quan của người đọc .
Có một ý niệm tương đối phổ cập ở phương Đông cũng như ở phương Tây chứng minh và khẳng định vai trò chủ quan của người đọc trong việc tiếp đón, chiêm ngưỡng và thưởng thức và nhìn nhận tác phẩm. Những người theo ý niệm này cho rằng đọc tác phẩm không phải là tái hiện lại một cách trung thành với chủ những điều tác giả đã gửi gắm và biểu lộ trong tác phẩm mà đa phần là tìm kiếm tâm hồn mình qua tác phẩm, người đọc là người kể lại tâm hồn mình qua những siêu phẩm ( A.France ). Kim Thánh Thán cho rằng : Tôi ngày ngày sở dĩ phê bình Mái Tây thật là vì người sau họ nghĩ tới tôi, tôi muốn có gì làm quà tặng cho họ, cho nên vì thế bất đắc dĩ mà thao tác đó. Tôi thực không rõ ý đồ của người viết Mái Tây có quả đúng như vậy hay không ? Nếu quả cũng như thế, thì ta hoàn toàn có thể nói rằng nay mới khởi đầu thấy rõ Mái Tây … Bằng không như vậy thì ta hoàn toàn có thể nói là trước kia vẫn thấy Mái Tây nhưng nay lại thấy có riêng vở Mái Tây của Thánh Thán cũng được .
Việc đảm nhiệm tác phẩm văn học ở đây như thể một hành vi gửi gắm tâm sự của người đọc. Định cho tác phẩm một ý nghĩa và giá trị có tương thích với những yếu tố chứa đựng trong tác phẩm hoặc với dự tính của tác giả hay không không phải là điều quan trọng mà quan trọng là ở vai trò của chủ thể cảm thụ. Ingarden nhấn mạnh vấn đề Có bao nhiêu fan hâm mộ và có bao nhiêu sự đọc mới cho cùng một tác phẩm thì có bấy nhiêu những thành tựu mà tất cả chúng ta gọi là sự cụ thể hóa của tác phẩm. Rolland Barthes còn cực đoan hơn Khi đọc tác phẩm tôi đặt sự đọc vào cái trường hợp của tôi … Tình huống hay đổi khác làm ra tác phẩm chứ không tìm lại được tác phẩm ; tác phẩm không hề phản đối, chống lại cái ý nghĩa mà tôi gán cho nó .
– Tính khách quan của người đọc .
Lí giải sự cảm thụ, nhìn nhận tác phẩm khác nhau dựa trên cơ sở chủ quan của người đọc là đúng đắn. Nếu như trong nghành phát minh sáng tạo thẩm mỹ và nghệ thuật, dấu ấn cá thể được bộc lộ đậm nét thì trong lĩnh vưcû nghiên cứu và điều tra, cảm thụ nghệ thuật và thẩm mỹ cũng có thực trạng tương tự như. Tuy nhiên, sẽ trọn vẹn sai lầm đáng tiếc khi cho rằng người đọc là yếu tố trọn vẹn chủ quan trong việc xác lập giá trị của tác phẩm văn chương. Bởi vì nếu vậy thì sẽ không lí giải nổi nhiều hiện tượng kỳ lạ văn học khác nhau : Tại sao có 1 số ít tác phẩm được nhìn nhận cao ở quá trình này nhưng đến quá trình khác thì trọn vẹn ngược lại ? Tại sao trong mỗi tiến trình lịch sử vẻ vang khác nhau, người ta lại thường quan tâm và khai thác một cách khác nhau một vài yếu tố nào đó trong tác phẩm ? Tại sao sau khi xem xong một tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật, người đọc nói chung đều hoàn toàn có thể có một ấn tượng chung nào đó về tác phẩm, về một số ít nhân vật ? ( Trương Phi, Quan Công, Hoạn Thư, Mã Giám Sinh, Sở Khanh … ). Chính vì thế, khi nói đến giá trị tư tưởng thẩm mỹ và nghệ thuật của tác phẩm, không hề tách rời với những thực trạng văn hóa-lịch sử – xã hội nhất định .
Ý nghĩa và giá trị của tác phẩm văn chương nhờ vào vào vai trò chủ quan của người đọc, đặc biệt quan trọng là những người đọc chuyên nghiệp ( những nhà phê bình, nghiên cứu và điều tra ). Nhưng người đọc ở đây là những con người đơn cử và sống trong một môi trường tự nhiên, một thực trạng xã hội, một thời kì lịch sử vẻ vang nhất định. Vì vậy, người đọc ở mỗi thời đại khác nhau sẽ có cái nhìn không trọn vẹn giống nhau về giá trị của tác phẩm. Nếu coi phát minh sáng tạo nghệ thuật và thẩm mỹ là một hoạt động giải trí mang tính khuynh hướng xã hội can đảm và mạnh mẽ thì đảm nhiệm nghệ thuật và thẩm mỹ cũng không hề thoát li khỏi những điều kiện kèm theo lịch sử dân tộc trong những thời kì nhất định .
Trong quy trình đảm nhiệm tác phẩm văn học, mỗi cá thể đến với tác phẩm không riêng gì đem đến cho nó cái tôi mà còn cả cái ta nữa. Người đọc sẽ cắt nghĩa, định giá cho tác phẩm trên cơ sở lập trường giai cấp, quyền lợi dân tộc bản địa, xã hội, nhu yếu niềm tin và thẩm mĩ không giống nhau qua từng thời kì lịch sử vẻ vang nhất định. Khrapchenkô đã dẫn lời của Biêlinxki để nói về Puskin như sau : Puskin thuộc về những hiện tượng kỳ lạ mãi mãi sống sót và hoạt động không dừng lại ở điểm phát hiện cái chết mà liên tục được tăng trưởng trong ý thức xã hội. Mỗi thời đại sẽ nói lên sự phán xét của mình về những hiện tượng kỳ lạ ấy, và mặc dầu nó có hiểu đúng đến đâu chăng nữa thì bao giò nó cũng để dành lại cho thời đại tiếp sau nó nói lên một điều gì đó mới lạ và đúng đắn hơn, và chẳng khi nào một thời đại nào lại hoàn toàn có thể nói hết tổng thể. Trong lịch sử dân tộc điều tra và nghiên cứu văn học Nước Ta, hoàn toàn có thể coi Truyện Kiều của Nguyễn Du là một trường hợp tiêu biểu vượt trội cho sự khai thác những phương diện khác nhau của tác phẩm qua những thời đại khác nhau như trường hợp mà Biêlinxki đã nêu lên với Puskin .
Một trong những khái niệm quan trọng để lý giải đặc thù quyết định hành động ý nghĩa và giá trị của tác phẩm qua từng thời kì lịch sử dân tộc nhất định là tầm văn hóa truyền thống hoặc tầm đảm nhiệm của công chúng. Đây là khái niệm do nhà triết học và xã hội học người Đức là Các Manheim nêu ra, được Hans Robert Jauss vận dụng vào việc điều tra và nghiên cứu văn học. Jauss phân biệt có sự tiếp đón bên trong và sự tiếp đón bên ngoài. Nếu sự đảm nhiệm bên trong hầu hết mang tính cá thể, chủ quan thì tiếp đón bên ngoài lại mang tính khách quan. … sự đảm nhiệm bên ngoài là sự gặp gỡ bị pháp luật bởi những điều kiện kèm theo khách quan ; sự tiếp đón ở đây mang những hình thức lịch sử vẻ vang nhất định. Đó là sự gặp gỡ của một truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống này với tác phẩm của một truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống khác, thế cho nên nó diễn ra trên bình diện xã hội và văn hóa truyền thống – lịch sử vẻ vang. Chính sự tiếp đón bên ngoài này mới tác động ảnh hưởng quyết định hành động đến sự hình thành và chuyển hóa tầm tiếp đón của fan hâm mộ. Tất nhiên, nếu không có sự đảm nhiệm bên trong thì sự đảm nhiệm bên ngoài không thể nào phát huy công dụng một cách sâu xa được .
Trong văn học Nước Ta, yếu tố xác lập giá trị của những tác phẩm thuộc dòng văn học lãng mạn quá trình 1930 – 1945 cũng là một vật chứng tiêu biểu vượt trội cho vai trò của trong thực tiễn văn hóa truyền thống – xã hội – lịch sử dân tộc trong việc cảm nhận văn học. Ngay từ khi những bài thơ tiên phong của trào lưu Thơ mới sinh ra, một những tầng lớp công chúng mới, chịu ảnh hưởng tác động của văn hóa truyền thống phương Tây với những ý niệm mới về văn học đã nhiệt tình ủng hộ và nhìn nhận cao thì đồng thời cũng chịu sự phản ứng kinh khủng của những nhà Nho cũng như những người đọc đã quen với những chuẩn mực của thơ ca cổ xưa .
Nếu hoàn toàn có thể coi những năm từ 1936 dến 1945 thơ ca lãng mạn được nhìn nhận là những tác phẩm có giá trị, thì sau năm 1945 cho đến những năm đầu của thập kỉ 80, tình hình lại trọn vẹn đổi khác. Do thực trạng cuộc chiến tranh với những điều kiện kèm theo sống khó khăn vất vả, ác liêt, do nhận thức mục tiêu quan trọng nhất của lịch sử vẻ vang không phải là yếu tố số phận cá thể, mơ mộng của con người mà là yếu tố đôc lập dân tộc bản địa, yếu tố giải phóng giai cấp … văn học lãng mạn nói chung và thơ mới nói riêng đã bị xem là một bộ phận văn học xấu đi, có hại cho cách mạng …

Ở giai đoạn này, không phải chỉ những nhà phê bình phủ nhận văn học lãng mạn mà ngay chính những nhà thơ lãng mạn đã tham gia vào cuộc kháng chiến như Xuân Diệu, Thế Lữ, Huy Cận, Chế Lan Viên, Nguyễn Xuân Sanh, Ðoàn Phú Tứ…cũng đã lên tiếng phủ nhận tác phẩm của mình. Từ 1986 trở lại đây, do sự thay đổi của hoàn cảnh xã hội, những tác phẩm của dòng văn học lãng mạn lại được đánh giá cao với một cái nhìn mới mẻ và sâu sắc. Người đọc nói chung và giới nghiên cứu phê bình nói riêng laiû phát hiện ở Thơ mới cũng như ở những tác phẩm của tổ chức Tự lực văn đoàn những khía cạnh mới mẻ mà hình như trước đó người ta chưa hề phát  hiện và khẳng định bộ phận văn học này đã góp phần to lớn vào quá trình hiện đại hóa nền văn học Việt Nam hiện đại.

b. Nguyên nhân từ phía bản thân tác phẩm.

Khẳng định giá trị của tác phẩm văn chương từ đặc thù chủ quan, cá thể cũng như đặc thù khách quan do những điều kiện kèm theo lịch sử vẻ vang – văn hóa truyền thống xã hội pháp luật đa phần cũng mới chỉ xác lập giá trị của tác phẩm từ phía người đọc. Nhưng nếu giá trị của tác phẩm văn chương chỉ chịu sự quy dịnh của người đọc thì sẽ không lý giải được tại sao tác phẩm này lại đứng vững và sống sót mãi với thời hạn còn tác phẩm khác thì ngược lại ? Thực ra, giá trị của tác phẩm không riêng gì do người đọc, thời đại mang đến mà còn do nguyên do khách quan từ chính bản thân tác phẩm. Và hoàn toàn có thể nói đây là nguyên do quan trọng có ý nghĩa quyết định hành động vì nó giúp cho ta lý giải được lí do người đọc cảm nhận, nhìn nhận tác phẩm khác nhau .
Nói như Khrapchenkô, nội dung của tác phẩm dù được xem là biến hóa như thế nào trong những thời kì lịch sử dân tộc khác nhau vẫn không phải là được mang từ ngoài vào mà là vốn tiềm ẩn trong bản thân chúng. Như vậy, giá trị nội dung tư tưởng và hình thức thẩm mỹ và nghệ thuật nằm ngay trong chính bản thân nó nhưng không phải được bộc lộ rõ ràng, đơn nghĩa. Giá trị của tác phẩm được xác lập và ý nghĩa của nó được khai thác không giống nhau một phần rất là quan trọng là do những đặc thù nội tại của nó, là do tính mơ hồ, đa nghĩa ở nhiều phương diện, đặc biệt quan trọng là ở đặc thù và chiều sâu của những khái quát nghệ thuật và thẩm mỹ mà tác giả bộc lộ trong tác phẩm .
Một trong những đặc trưng quan trọng của tác phẩm văn học là tính mơ hồ, đa nghĩa và cũng từ đặc trưng này, người đọc khó chớp lấy được khá đầy đủ và nhìn nhận thống nhất với nhau về một tác phẩm. Vấn đề này đã được những nhà lí luận, nghiên cứu và điều tra văn học đề cập đến từ lâu. Tạ Trân, nhà thi thoại đời Minh cho rằng : Thơ có chỗ khả giải, bất khả giải, bất tất giải, giống như hoa dưới nước, trăng trong gương, không cần câu nệ tới dấu tích. Vương Sĩ Trinh cũng cho rằng thơ khó ở chỗ nếu không lý giải được thì thơ vô vị, mà lý giải được thì thơ hết vị .
Văn học là thẩm mỹ và nghệ thuật của ngôn từ, văn học phản ánh đời sống trong tính toàn vẹn, sinh động trải qua hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ với một cấu trúc phức tạp, phong phú nhằm mục đích biểu lộ những cảm nhận và khái quát của nhà văn về cuộc sống. Chính vì thế người đọc không dễ gì chớp lấy được một cách rất đầy đủ ý nghĩa vốn có của nó. Sẽ không có gì quá đáng nếu có người coi tính mơ hồ, đa nghĩa không chỉ là nét đặc trưng của văn học mà còn gắn liền với số phận lịch sử vẻ vang của nó .
Tính mơ hồ, đa nghĩa trước hết được bộc lộ ở ngôn từ. Đây vốn là thuộc tính của ngôn từ toàn dân nhưng khi sáng tác nhà văn luôn có ý thức hướng về một ngôn từ mang tính hàm súc, đa nghĩa, gợi nên ở người đọc những cách lý giải, những mối đối sánh tương quan khác nhau, làm cho một chữ mà nghĩ ba năm chưa xong, giảng nghìn năm chưa hết ( Nguyễn Cư Trinh ). Đây cũng chính là một trong những nguyên nhân tạo nên sức sống, chiều sâu và giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ cho tác phẩm văn học .
Theo W. Empơxơn, mơ hồ là một ý nghĩa không xác lập, một dự tính bộc lộ nhiều loại sự vật, được cho phép có nhiều cách lý giải khác nhau. GS. Trần Đình Sử đã tóm tắt những loại ý nghĩa mơ hồ của ngôn ngữ văn học mà Empơxơn đã nêu ra như sau :

1. Nói vật này mà như nói tới vật khác vì giữa những sự vật ấy có nhiều điểm giống nhau
2. Ý nghĩa mơ hồ do quan hệ ngữ pháp không chặt chẽ và ngữ cảnh cho phép;
3.  Một từ trong một văn cảnh mà giảng hai nghĩa đều thông
4. Lời trần thuật của tác giả có mâu thuẩn, không nhất trí, nhưng đều thể hiện trạng thái chung của tư tưởng của nhà văn
5. Tác giả vừa viết ý này nhưng lại hé ra một ý khác chân thực hơn thuộc về vô thức
6.  Ý nghĩa mặt chữ của lời trần thuật vừa trùng lặp vừa mâu thuẫn khiến cho người đọc có thể giải thích trái ngược nhau
7.  Một từ có hai nghĩa, hai loại giá trị mơ hồ nhưng lại là hai ý nghĩa trái ngược nhau do văn cảnh qui định..

Sau Empơxơn, những nhà nghiên cứu cũng nói đến những giải pháp chuyển nghĩa để tạo nên tính mơ hồ, đa nghĩa của ngôn ngữ văn học như mỉa mai, nhại, nghịch lí, tuy nhiên quan, tượng trưng …
Bên cạnh ngôn từ, tính cách nhân vật cũng thường là một yếu tố tạo nên những cảm nhận khác nhau, đặc biệt quan trọng là những điển hình nhân vật. Những nhân vật được kiến thiết xây dựng thành công xuất sắc trong văn học lâu nay thường không khi nào đơn thuần một chiều mà luôn đa dạng và phong phú, phức tạp. Họ là những con người đơn cử, sinh động nhưng đồng thời cũng mang trong mình những yếu tố của một thời đại, những yếu tố của con người nói chung, nó có những nét nhòe, khó xác lập mà không phải thời đại nào cũng hoàn toàn có thể hiểu được …
Nếu coi tác phẩm văn học như một hình thức tranh luận của nhà văn về đời sống thì sự tranh luận đó được bộc lộ rõ nét qua những nhân vật mà nhà văn đem hết tận tâm của mình để thiết kế xây dựng nên. Những nhân vật nổi bật càng thâm thúy, càng phổ cập bao nhiêu thì năng lực biểu lộ phẩm chất người ở mức độ này hay mức độ khác qua những thời kì lịch sử dân tộc khác nhau càng lớn bấy nhiêu. Hainơ nhận xét về nhân vật Clêôpâtre của Sêchxpia như sau : Nàng Clêôpâtre đó quả là một người đàn bà. Nàng yêu đồng thời là phản nghịch. Nàng khiến tôi nghĩ tới một câu nói của Raxin : Thượng đế khi phát minh sáng tạo đàn bà đã dùng một thứ đất quá nhão. Cái vật liệu quá nhão ấy không đủ cung ứng với yên cầu của sức sống. Cái mẫu sản phẩm ấy quá tốt mà cũng quá ư không tốt. Chỗ đáng yêu nhất của nàng lại chính là cái lí do khiến nàng trở thành đáng ghét nhất .
Những nét tính cách ở nhân vật Kiều không phải chỉ do người đọc mang đến và gán cho nàng mà trước hết nằm ngay trong chính bản thân nàng. Nguyễn Công Trứ không thông cảm với Kiều và coi Kiều như một cô gái hư hỏng không phải trọn vẹn phi lí khi ông đứng trên ý niệm đạo đức phong kiến và ý niệm sáng tác văn dĩ tải đạo. Cái hư hỏng, nếu hoàn toàn có thể gọi là hư hỏng, nằm ngay trong chính bản thân Kiều khi cô đã vượt quyền cha mẹ, đã xăm xăm băng lối vườn khuya một mình, đã Gót sen thoăn thoắt dạo ngay mái tường … mà hàng trăm năm sau Hoài Thanh cũng như bao nhiêu người khác còn phải ngẫn ngơ … Cái suy tính thiệt hơn của Kiều khi khuyên Từ Hải ra hàng không phải ai cũng hoàn toàn có thể thông cảm được … Những người khác cảm phục Kiều, nhìn nhận cao tấm lòng nhân hậu, thủy chung, son sắc hoặc khát vọng giải phóng cho ý thức cá thể … cũng chính là sự phát hiện ra những phẩm chất vốn có trong chính bản thân Kiều … Kiều không phải là tấm gương để giáo dục đạo đức phong kiến cho mọi người mà trước hết và trên hết, nàng là con người của đời, nàng là lời nói của Nguyễn Du về thân phận con người. Ở mỗi thời đại khác nhau, người đọc lại phát hiện những nét tính cách vốn có ở Kiều tương thích với ý niệm thẩm mĩ của mình, với thời đại của mình chứ không hề gán ghép một cách tùy tiện được .
Trong khi kiến thiết xây dựng những hình tượng nhân vật, nhất là những nhân vật chính, nhà văn khi nào cũng gửi gắm vào đó những tư tưởng tình cảm của mình. Ở những nhà văn lớn, tư tưởng – tình cảm thường cũng không đơn thuần, một chiều mà là một phức tạp, phong phú gồm có những nỗi niềm, tâm sự, những lời kí thác, những điều mà nhà văn gửi gắm cho fan hâm mộ với nhiều cách diễn đạt khác nhau. Nhà văn hoàn toàn có thể diễn đạt trực tiếp ý niệm của mình qua ngôn từ chính luận hoặc trải qua hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ, chứa đựng trong những cụ thể, trong cách xử lí về khoảng trống thời hạn, trong cấu trúc, trong giọng điệu … mà không phải người đọc thời nào cũng quan tâm để hoàn toàn có thể phát hiện hết được. GS Hoàng Ngọc Hiến có nhận xét tinh xảo về yếu tố giọng điệu để nói lên ý niệm về cuộc sống mà Nguyễn Du bộc lộ trải qua 6 câu triết luận khởi đầu như sau : Muốn hiểu Truyện Kiều, phải bắt được cái giọng của tác giả trong 6 câu triết luận mở màn. Điều quan trọng trong đoạn mở màn này không riêng gì ở những luật oái oăm, ác hại trong cõi người ta : Tài mệnh tương đố, bỉ sắc tư phong, hồng nhan bạc mệnh. Điều quan trọng hơn cả là cái giọng mỉa mai, hờn mát, đay đả của tác giả khi nói đến những luật này :

Trăm năm trong cõi người ta
Chữ tài chữ mệnh, khéo là ghét nhau

Tác giả không thản nhiên ghi nhận cái luật oái oăm này. Thái độ của tác giả bao hàm nhiều sắc thái : mỉa mai, hờn mát, rỡn cợt, châm chọc … Tài mệnh tương đố không phải là tư tưởng của truyện Kiều. Triết lí của Truyện Kiều là ở cái giọng của tác giả khi nói về tư tưởng này, nói ở chữ khéo làì xen vào câu tài mệnh tương đố .

Lạ gì bỉ sắc tư phong
Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen.

Cũng như cách phân tích ở trên, bỉ sắc tư phong, hồng nhan bạc mệnh không phải là tư tưởng đích thực của Truyện Kiều. Ở đây, cái giọng của tác giả rất rõ. Trước luật của đời và luật của trời, Nguyễn Du là một  người đáo để với cái giọng đay đả, đay nghiến của ông : “Lạ gì…” Ở đây bộc lộ một thái độ dè bỉu, bực tức, chán ngán. Khi ta nói lạ gì anh ấy thì hoặc là ta dè bỉu, hoặc là ta bực tức, là ta chán ngán… anh ấy, chắc chắn không phải là một thái độ thiện cảm.

Ý Kiến của GS Hoàng Ngọc Hiến có gần với chân lí thẩm mỹ và nghệ thuật hoặc có gần với tư tưởng của Nguyễn Du đến đâu có lẽ rằng còn cần phải đàm đạo nhưng có một điều không hề phủ nhận là yếu tố giọng điệu đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong văn học và yếu tố đó cũng mang tính phức điệu, phong phú … trong việc bộc lộ tư tưởng và tình cảm của tác giả mà người đọc không dễ gì phát hiện được. Điều này cũng được Khrapchencô khẳng định chắc chắn : Cùng với giọng điệu cơ bản trong tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật còn có một mạng lưới hệ thống những sắc điệu phức tạp, với vô vàn nhánh ngành vốn có trong những bộ phận lớn của thiên truyện, trong câu truyện kể về những hiện tượng kỳ lạ quan trọng nào đó của đời sống cũng như trong sự miêu tả những nhân vật, những diễn biến riêng không liên quan gì đến nhau .
Có thể nói tác phẩm có bao nhiêu yếu tố là có bấy nhiêu chỗ để nhà văn gửi gắm tâm sự của mình, từ những từ ngữ đơn thuần đến hàng loạt cấu trúc phức tạp và phong phú. Chính sự phong phú và phức tạp đó tạo nên sự phong phú và phức tạp của nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật và thẩm mỹ. Điều này cũng có nghĩa là giá trị của tác phẩm nằm trong chính những yếu tố nội tại của bản thân tác phẩm, trong đặc thù và chiều sâu của những khái quát nghệ thuật và thẩm mỹ được biểu lộ trong tác phẩm. Nhưng những giá trị đó không đứng yên mà luôn hoạt động tùy thuộc vào sự hoạt động của đời sống, lí tưởng thẩm mĩ của từng thời đại và năng khiếu sở trường cũng như kinh nghiệm tay nghề của người cảm thụ. Khrapchenkô đã nói về một tiêu chuẩn khách quan để xác lập giá trị của tác phẩm văn học Tiêu chuẩn đó là sự đối sánh tương quan giữa những đặc tính nội tại của nó, những khái quát của nó, với sự hoạt động của đời sống, với xu thế tăng trưởng của đời sống, sự đối sánh tương quan với thực tại, với kinh nghiệm tay nghề niềm tin chẳng những của thời hạn nghệ sĩ sáng tác ra tác phẩm mà còn của cả những thời đại về sau ” .
Trong cảm thụ và phê bình văn học, có một thực tiễn không hề chối cãi được là hoàn toàn có thể có những cách lí giải và nhìn nhận khác nhau, thậm chí còn trái ngược nhau về tác phẩm nhưng không phải chỉ có một cách lí giải và nhìn nhận được coi là đúng đắn còn những cách lí giải khác đều sai. Đôi khi nếu xem xét yếu tố này trên một bình diện lịch sử vẻ vang to lớn thì số lượng khá đáng kể những cách lí giải không giống nhau nhiều khi hóa ra lại là tương đối đúng. Và đây cũng chính là sự độc lạ quan trọng trong việc xác lập những giá trị giữa văn học nghệ thuật và thẩm mỹ với những ngành khoa học chính xác khác. Dĩ nhiên nói như vậy không có nghĩa là mọi sự nhìn nhận tác phẩm đều đúng đắn và gần với chân lí nghệ thuật và thẩm mỹ. Khẳng định vai trò của người đọc, chứng minh và khẳng định nhu yếu ý thức và thẩm mĩ của thời đại trong việc nhìn nhận, chiêm ngưỡng và thưởng thức tác phẩm là thiết yếu và là một trong thực tiễn nhưng cần nhớ mọi sự đánh giá và thẩm định đều không hề tách rời với những yếu tố cấu trúc nên tác phẩm. Thiếu một thái độ chân thành, đồng cảm và khách quan, người đọc khó hoàn toàn có thể tiếp cận và nhìn nhận đúng đắn những giá trị đích thực của tác phẩm văn học .

Source: https://thaiphuongthuy.com
Category : Blog